در تمام سیستم‌های مکانیکی که تحت فشار زیادی کار می‌کنند، باید روانکار استفاده شود تا بین قطعات، قرار بگیرد و با کاهش اصطکاک مانع از ساییدگی و خوردگی آنها شود. روغن موتور نیز روانکار مورد استفاده در پیشرانه‌های درون‌سوز است که لایه نازکی از آن، بین قطعات قرار می‌گیرد و آنها را روانکاری می‌کند تا از ساییدگی آنها جلوگیری شود. البته انواع روغن موتور، کارکردهای دیگری دارد که کمک به خنک‌شدن و پاک‌سازی پیشرانه، از آن جمله هستند.
امروزه علم نانوتکنولوژی در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود. افزودنی‌هایی که با علم نانو توسعه پیدا کرده‌اند، به روغن موتور اضافه می‌شود تا فارغ از متوسط کارکرد خودرو، ویژگی‌های جدیدی به آن بدهد و عمر مفید خودرو را بالا ببرد. برای مثال، می‌تواند خواص روانکاری و ضدسایش روغن را افزایش دهد یا عملکرد ترمیمی برای برخی از قطعات داشته باشد. ضمن اینکه در بعضی موارد نیز با ایجاد یک لایه مقاوم سرامیکی در حد نانومیلیمتر، از سایش بین قطعات می‌کاهد و نسبت به روغن موتورهای معمولی محافظت بیشتری از قطعات می‌کند.
روغن موتور به عنوان روانکار قطعات داخلی موتور به کار می‌رود. قطعات داخلی پیشرانه با فاصله بسیار اندکی از هم کار می‌کنند که اگر به شکل درستی روانکاری نشوند، سایش شدیدی بین آنها رخ خواهد داد و پیشرانه را از کار خواهد انداخت.
اولین قطعه‌ای که در اثر روانکاری نادرست آسیب خواهد دید، یاتاقان‌ها و سپس میل‌لنگ است. همچنین روغن به عنوان یک سیال، در خنک شدن موتور نیز تاثیر دارد. چرا که گرمای دریافتی از موتور را با هوایی که به زیر موتور و کارتر برخورد می‌کند، مبادله می‌کند. جمع‌آوری آلودگی‌های ناشی از احتراق از دیواره سیلندر نیز، از دیگر کارکردهای روغن موتور است. یک روغن موتور خوب، با وجود بالا رفتن کارکرد، عمر مفید خودرو را نیز افزایش می‌دهد.
روغن موتور از هر نوعی که باشد، جدا از مواد تشکیل‌دهنده که بر اساس نفت خام یا ترکیبات ساختنی هیدروکربنی است، افزودنی‌هایی نیز برای افزایش راندمان و بالابردن خواص خود دارد. این افزودنی‌ها در محصولات تولیدی شرکت‌های مختلف می‌تواند متفاوت و کم و زیاد باشند. اما برخی از آنها به نوعی یکی از اجزای همیشگی در روغن شده‌اند.
پاک‌کننده: این افزودنی، خاصیت تمیزکاری روغن را افزایش می‌دهد تا بتواند دوده و آلودگی‌های موجود در پیشرانه را بهتر جمع‌آوری کند.
افزایش چسبندگی: حالت چسبندگی روغن نباید به نحوی باشد که باعث افزایش اصطکاک بین قطعات شود. از طرفی نباید به شکلی باشد که سریعا از روی قطعات به بیرون بلغزد. از این‌رو، با اضافه کردن یک سری افزودنی‌ها، چسبندگی روغن را به نحو مطلوبی افزایش می‌دهند تا هم اثر بیشتری در روانکاری داشته باشد و هم ایجاد اصطکاک مضاعف نکند.
ضدزنگ و ضدخوردگی: یکی از کارکردهای روغن موتور، جلوگیری از زنگ زدن مجاری داخل موتور در اثر وجود رطوبت در هواست. روغن موتور باید از خوردگی و زنگ‌زدگی قطعات داخلی نیز جلوگیری کند.
ضدسایش: با ایجاد یک لایه محافظ نانو، سطح در حال تماس قطعات پیشرانه را نسبت به سایش مقاوم‌تر می‌کند.
ترمیم‌کننده: مثل حالت ضدسایش، با افزودن یک لایه محافظ روی سطح قطعات، خط و خش‌های ریزی را که در سطح آنها ایجاد شده، پوشش می‌دهد و اصطلاحا آنها را ترمیم می‌کند. این ویژگی برای جداره سیلندرها بسیار کاربردی است. این کار حتی روغن‌سوزی‌های خفیف را نیز از بین می‌برد.
نشتی‌گیری: با ترمیم و برگشت خاصیت قطعات نشت‌بند مثل کاسه نمدها، می‌تواند تا حد زیادی به برگشت خاصیت آنها کمک کند و جلو نشتی روغن در اثر خشک شدن این قطعات را بگیرد.
حذف دود: این افزودنی می‌تواند تا حدودی، دودی را که به علت روغن‌سوزی، ضعیفی رینگ‌ها و خرابی واشر ساق سوپاپ است، کاهش دهد.
پایدارکننده: این افزودنی، مقدار گرانروی روغن را در درازمدت تا حد زیادی ثابت نگاه می‌دارد و برای پیشرانه‌هایی که در دورهای بالا کار می‌کنند یا موتوری که در برخی قسمت‌ها ضعف‌هایی دارد، مناسب است.
آنتی اکسیدان: این افزودنی تا حد زیادی از ایجاد لجن در روغن جلوگیری می‌کند. وجود لجن، مانع بزرگی در روانکاری صحیح پیشرانه است.
تنظیم گرانروی: این افزودنی باعث می‌شود تا روغن بتواند در دماهای پایین نیز به راحتی جاری شود و روانکاری را انجام دهد، اما از محدوده گرید و روانی استاندارد خود خارج نشود.
روغن موتور دارای انواع گوناگونی است و می‌توان آن را بر اساس فاکتورهای مختلفی، دسته‌بندی کرد. یکی از رایج‌ترین دسته‌بندی‌های روغن موتور، بر اساس گرید آن است که به مونو گرید و مالتی گرید تقسیم می‌شود. ضمن اینکه از نظر ساختار نیز شامل مینرال، سنتتیک و نیمه سنتتیک و همچنین روغن فلاشینگ است.
